Op woensdagmiddag 7 december presenteert Arnoud-Jan Bijsterveld zijn boek House of Memories: Uncovering the Past of a Dutch Jewish Family. In dit boek staat de Tilburgse familie Polak centraal, die tussen 1928 en 1941 het huis bewoonde waarin de auteur thans woont. Het gezin Polak wist ternauwernood naar de Verenigde Staten te ontsnappen, maar zoon Bertram kwam om in het concentratiekamp Auschwitz.
Het huis en zijn geschiedenis
Het boek begint en eindigt met een huis aan de Tilburgse Prof. Dondersstraat. Het Joodse echtpaar Hans en Bertha Polak-Cohen liet het in 1927-1928 bouwen. Toen de auteur het in 2000 kocht, was hij totaal onbekend met het verleden ervan, totdat hij ontdekte dat de familie Polak er gewoond had en hun geschiedenis hem als een klap in het gezicht trof. Na een lange zoektocht langs ooggetuigen, archieven en uiteindelijk nabestaanden vertelt hij het verhaal van de familie, van de eerste generatie, die zich in 1878 als huidenhandelaar in Tilburg vestigde, via de vooroorlogse familieleden en de tragische gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog tot en met de huidige nakomelingen, die in de Verenigde Staten, Israël en Nederland wonen.
Mislukte vlucht
Om één tragisch verhaal kunnen we niet heen: het verhaal van Bertram, de zoon van het echtpaar dat het huis bouwde. Hij kwam hier als negenjarige wonen, samen met zijn ouders en drie jongere zussen. In mei 1940 slaagden zij erin Nederland te ontvluchten, maar Bertram, die gemobiliseerd was en als sergeant in het leger diende, bleef achter. In 1941, op 23-jarige leeftijd, moest hij het huis verlaten en werd het huis verkocht aan een Duitse NSDAP’er, terwijl het bedrijf van zijn vader en oom in Duitse handen kwam. Op 9 december 1941, nu precies 75 jaar geleden, probeerde Bertram met drie Tilburgse vrienden naar Engeland te vluchten, werd verraden, gearresteerd en naar het Oranjehotel en Kamp Amersfoort gebracht. Op 17 augustus 1942 werd hij in Auschwitz-Birkenau vermoord. In het boek volgen we zijn wederwaardigheden en die van de drie vrienden die zijn lot deelden: de huisarts Fred de Wit, de Duitse vluchteling Bobby Spier en diens echtgenote Tineke Spier-Bendien.
2011: De familie keert terug
In 2011 keerden dertig van Bertrams familieleden terug naar het huis aan de Prof. Dondersstraat om in de vorm van een struikelsteen de herinnering aan hem letterlijk en figuurlijk een plek te geven. Dat bracht een proces op gang waarin familieleden en andere betrokkenen eindelijk hun herinneringen gingen delen en zo het hele verhaal van de familie Polak ontdekten. Daarom ook verschijnt dit boek allereerst in het Engels, zodat alle familieleden het kunnen lezen. Dit boek laat zien wat er gebeurt als iemand de moeite neemt om te kijken en na te gaan wat er nog rest in de brokstukken van het verleden. Iedereen die deelgenoot is geweest van deze zoektocht, is erdoor veranderd: de familieleden, de schrijver zelf, maar ook al degenen die geraakt werden door deze geschiedenis.
Het huis aan de Prof. Dondersstraat is daardoor meer dan ooit een lieu de mémoire, een plaats van herinnering, geworden, de belichaming van het leven en lot van zijn bewoners. In de harten en hoofden van de familie Polak is het ‘ons huis’ gebleven: sinds 2011 zijn hier jaarlijks verschillende ‘Polakken’ teruggekeerd om er iets van hun
roots, hun identiteit en hun herinneringen te vinden.
Het boek House of Memories: Uncovering the Past of a Dutch Jewish Family is t. Te bestellen via
www.verloren.nl.
Tijdens de presentatie sprak Ernst Hirch Ballin via een beeldscherm tot de aanwezigen. Bekijk
hier zijn toespraak.
