Deze serie blogs gaat over de sporen van het rampjaar 1672 die in de archieven zijn terug te vinden.
Moergestel was een heerlijkheid in de Meierij van 's-Hertogenbosch. Het dorp heeft te lijden gehad tijdens de inval van de Fransen tussen 1672 en 1678. Er zijn veel bronnen die daarover gedetailleerde informatie geven. Ik moet me daarom beperken tot een kleine greep uit wat voorhanden is.
In 1673 is er een specificatie opgesteld van geledene schaede alhier veroorsaeckt door de tegenwoordighe oorlogen binnen den dorpe van Moergestel. Moergestel gaf gevolg aan de opdracht van Staten-Generaal om slagbomen te plaatsen in het dorp. Dat kostte de gemeenschap 70 gulden voor seven slachboomen of dreijboomen daer voor met stellen Arbeijt ende eijserwerck.
Het dorp leverde 56 pallisaden ten behoeve van fort IJsabella ofte groote schansse in 's-Hertogenbosch. Kosten 40 gulden. Voor het laten komen van de Spaensche auxiliaere Troupes leverde Moergestel gras, klaver en stro ter waarde van 50 gulden.
In 1673 wordt Moergestel opgedragen om op 26 mei negen bequame ende onwederleggelijcke arbeiders te leveren om in de stad Heusden te werken. Deze arbeiders, die zich hiervoor kunnen inschrijven, moeten beschikken over de noodzakelijke werktuigen om het werk uit te voeren. Ze krijgen een vergoeding en daar moeten ze het voor doen. Ze worden pas betaald als het werk klaar is.
Het archief van het dorpsbestuur bevat een register met leningen die in 1672 zijn aangegaan om de extra uitgaven te financieren. Daar staan ook de aflossingen bij die gedaan zijn om die leningen weer af te lossen. Dat laat mooi zien hoe lang de financiële gevolgen nog gedragen moesten worden door de lokale bevolking.
In de bijlagen van de dorpsrekening zit veel gedetailleerder informatie over de bezigheden van de schepenen, borgemeesters en dorpelingen tijdens de Franse bezetting. Zij begeleidden passerende soldaten, dag en nacht, betaalden voor onderhoud van slagbomen en leverden bv. vier timmerluijden die op Cranendoncq gewerckt hebben voor het voorschreven dorp. Dat hebben ze gedurende 66 dagen gedaan en dat kostte de gemeenschap 211 gulden en vier stuivers. De kwitantie is getekend op 23 januari 1673.
De ingesetenen van moergestel ofte de Regeerders met naemen Jan Adriaen Appels ende Jan van Vaerlen hebben betaelt aen vier timmerluijden die op Cranendoncq gewerckt hebben voor het voors[chreven] Dorp sesensestich daegen, daeghs ijder sestien stuijvers monterende de voors[chreven] daegen t'samen tweehondert elf gulden ende vier stuijvers, actum desen 23 Januarij 1673. Mijn present Martin Bartels,
Ook hier in Moergestel proberen ze voortdurend de soldaten buiten het dorp te houden. Op 4 augustus 1672 kwamen er 's nachts een troep Franse soldaten te voet aan in Moergestel die van breda quam geleijt naer orschot. Op 23 september ging hij naar Boxtel dat hier tijdinge quam daet daer franssen waeren maer zij waeren wederom wegh. In 1672 heeft Thomas Janssen vanden Hove op verzoek van de schepenen den dragonder vande franssen van hier tot Goirl aenden watermolen gebracht en daarbij eenighe fransse verloren brieven , die alhier gevonden waeren nadat ze vertaald waren naar Middelroij gebracht.
Willem Laureijs Baten leverde ook een specificatie in met een hele rits vermeldingen van soldaten.
Zo kwam er een partije nieuwe geworven soldaten to xxvii int getal die eten en drinken kregen. Op Sint Peter en Paulusdag (29 juni) passeerden vijf ruiters op weg naar Maastricht. Op 14 juli kwam een dragonder van wegens de coninck van Vranckrijck die weer vertrok op 21 juli. Voor hem en zijn paard kostte dat 22 stuivers. Op 18 juli kwam er een sauvegardier met paard en knecht die eveneens een week verbleef in het huis van Willem Baten. Die vertert in cost ende slapen als haver ende hoij voor sijnen perden des dachs 2 gulden en 6 stuivers. Die eerste dragonder was ook een sauvegardier en beiden hebben ze 35 pinten wijn gebruikt en 17 pinten bier. Op 4 augustus kwamen 21 soldaten van Breda, drie dagen later zeven voetsoldaten van Breda, toen volgde een trompetter van de Fransen, en op 25 september nog een trompetter van Breda met 13 gevangenen uit het Franse leger. En zo gaat de lijst maar door.
Een register met schuldbekentenissen ten laste van het dorp laat zien dat er in 1672 veel geld is geleend bij de eigen inwoners om de extra lasten te kunnen betalen. Het afbetalen van deze schulden besloeg in de meester gevallen meerdere jaren en ze zijn pas helemaal schuldenvrij ergens in 1683.
In 1672 leende het dorp van Jan Rombout Neeffkens 50 gulden, van Cornelis Antonis van Son 200 gulden, van Adriaen Jan Ancems 125 gulden, van Coenraet Mutsaerts 500 gulden en 100 gulden, van drossaard Jan van Vaerlen 150 gulden, van Jan Crnelis Ancems 415 gulden, van de weduwe van Johan vanden Kerckhoven, in leven schout, 315 gulden, van Leonard vanden Oever 2000 gulden en van Philips van Beugen 2000 gulden. In totaal het aanzienlijke bedrag van ruim 5800 gulden. (link naar bron)
In 1673 kwam luitenant Don Augurto met Spaanse ruiters, 45 paarden en bagage. Zij waren met zovelen dat de inwoner hen nauwelijks onder konden brengen. De volgende dag vertrokken ze naar Naarden in Holland sonder daer van onder de naer buijren eenighe goet doening te sijn geschiet. Hiermee is de lijst voor Moergestel nog niet ten einde. In januari 1674 kwam de guarde van sijne conincklijcke hoocheijt den heer prince van Orange op bezoek en in september of oktober vier of vijf regimenten van Overste van Ginckel. Die regimenten waren ook in dienst van de Staten-Generaal en kwamen te paard. Zij waren met zoveel soldaten dat zij 200 huizen hebben bezet tijdens hun verblijf. In dat jaar had het dorp nog meer inkwartieringen te verduren naast alle gebruikelijk gevolgens van de oorlog, vagebonden, loopers ende stroopers. Het dorp had ook van natuurrampen te lijden die we ook elders al tegenkwamen, namelijk de orkaan van 1 augustus 1674 met daarna haegelslaegen soo alhier als elders, waetervloeden, stercke wind. Voeg daarbij de grote onkosten die gemaakt moesten worden door dubbele belastingheffing, contributies, opgenomen geldleningen die bleven drukken op de dorpsrekening. Dat alles leidde er toe dat dese gemeijnte soo verre is verachtert, belast, bedorven ende beswaert dat sulx niet en can geestimeert worden.
Op 22 december 1674 vaardigen schout en schepenen van Moergestel een ordonnantie uit omdat het water hen aan de lippen staat. Wat is het geval. Moergestel is in grote nood ende wort van de fransse gedreijgt met swaere executie van gebrant ende gerooft te werdden. Er moet geld op tafel komen om dit onheil te voorkomen. Daarom ordonneren de schepenen dat iedereen die nalatig is gebleven in het betalen van de belastingen nu over de brug moet komen. Iedere inwoner ouder dan 12 jaar moet 10 stuivers betalen. Ende sullen de meesters voor haere knechten ende Meijskens moeten instaen. Op aanstaande donderdag zijn twee schepenen aangesteld om in het huis van de drossaard zitting te nemen de het geld in ontvangst te nemen. Een ijder sijt hier mede gewaerschout ende verhoet schade want niemant sal voordeel hebben. (link naar bron)
In 1680 geven de bestuurders van Moergestel een relaas van wat hen is overkomen sinds 1672. Dit overzicht is opgesteld op verzoek en ten behoeve van Dirck Handrick Dircx en Jan Adriaen van Gorcum, hoevenaars op de hoeve van de Graaf van Urssul, heer van Moergestel.
In de nacht van 23 op 24 juni 1672 zijn de Frans troepen in Tilburg aan het plunderen geslagen. Een deel van die plunderaars is naar Moergestel getrokken en heeft mede genomen wat haer aenstont op verscheijde plaetsen. In datzelfde jaar is kort daarna in de baronie van Boxtel comen logeren sijne Conincklijcke Majesteijt van Vranckrijck met sijne Armada. Dat noodzaakte de inwoners van Moergestel om te vluchten met haere beesten, schaepen ende andere meuble goederen, de een buiten het dorp de andere heeft zich verschanst in het dorp achter opgeworpen schansen of in de kerk. De gewassen die op het veld stonden of al in de schuur waren opgeslagen konden door de Franse troepen soo hier ende daer met gewelt vuijtte schuijre als op het velt door deselve vande naerbuijren verdestrueerd geweest. (
link naar bron)
