Vandaag wordt in Nederland Publiek Domeindag gevierd. Dit is een dag die net als openbaarheidsdag plaatsvindt aan het begin van het nieuwe jaar. Officieel vind Publiek Domeindag plaats op 1 januari. Omdat er op deze dag vaak al andere vieringen zijn, vieren wij het dit jaar op 12 januari. Voor ons archief is dit het eerste jaar dat hierbij aanhaken. We staan daarom nu vooral stil bij wat het publieke domein is en welke werken uit onze collectie hier binnen vallen (en welke niet). In de toekomst willen we net als bij openbaarheidsdag aandacht besteden aan specifieke archieven die met de jaarwisseling in het publieke domein terecht zijn gekomen.
Wat is het publieke domein?
Het publieke domein (public domain in het Engels) zijn alle werken waarop het auteursrecht niet meer van toepassing is. Denk hierbij aan foto’s, boeken, films, en muziek. De reden dat dit interessante werken zijn is omdat het hergebruik stimuleert. Omdat auteursrechten en dergelijke vervallen zijn hoef je geen toestemming meer te vragen aan de maker van het werk wanneer je dit wilt gebruiken voor persoonlijk of commercieel gebruik. Er zijn allerlei categorieën van hergebruik waarbij je bijvoorbeeld wel zonder toestemming voor persoonlijk maar niet voor commercieel gebruik kan maken. Publieke domein is de meest vrije categorie.
Hoe komt een werk in het publieke domein?
In grote lijnen zijn er twee manieren waarop een werk in het publiek domein terecht kan komen:
- Verjaring. In Europa is de vuistregel dat na 70 jaar na de dood van de maker van een werk het auteursrecht vervalt. Hierdoor komt het werk in het publieke domein. Dit is dus iets wat automatisch gebeurt. De maker van een werk en met name de sterfdatum van deze maker zijn niet altijd bekend. Dit maakt het lastig om de verjaring van auteursrechten vast te stellen. Als archief kunnen wij ons toch inzetten om deze verjaring inzichtelijk te maken.
- Afstand doen van rechten. Voor recent werk is het mogelijk dat een maker afstand doet van auteursrechten. Dit is een bewuste keuze van de maker. Er zijn manieren voor de maker om dit ook duidelijk aan te geven, bijvoorbeeld met een CC0 licentie. Zoals je je kan voorstellen zal lang niet elke maker dit doen, omdat zij daarmee elke vorm van controle over het werk kwijtraken.
Publiek domein en openbaarheid
Het is misschien verwarrend dat we rond deze tijd ook vieren en bekend maken welke delen van ons archief openbaar worden. Toch is er een belangrijk verschil tussen het publieke domein en openbare archieven. Publiek domein gaat over regels rond het opnieuw gebruiken, veranderen en publiceren van werken. Openbaarheid heeft te maken met de regels over inzage van werken. In principe zijn alle overgedragen archieven openbaar. Alleen zit er soms een beperking op. Deze beperking kan maximaal 75 jaar duren voor overheidsarchieven.
Een goed voorbeeld voor het verschil tussen openbaarheid en het publieke domein zijn de bouwdossiers. Wij doen ons best om bouwtekening online inzichtelijk te maken via de BDA. Dit wil echter niet zeggen dat deze bouwtekeningen zich in het publieke domein bevinden. Vaak rusten er vanuit de architect nog auteursrechten op nieuwe bouwtekeningen. Hetzelfde geld voor foto’s: niet alle openbare foto’s zijn vrij van auteursrechten.
Uitdagingen Publiek Domein
Zoals eerder genoemd kan het lastig zijn om te achterhalen of een werk in het publiek domein valt. Het is belangrijk om te weten wie het werk heeft gemaakt, in welk land het gemaakt is, of en wanneer het is gepubliceerd, of de maker nog leeft en zo niet wat de sterfdatum is, wat voor werk het is en welke regels daarbij gelden. Kortom: er is een hoop accurate informatie nodig.
Het risico van iets onterecht gebruiken alsof het publiek domein is, is dat de maker nog auteursrechten heeft en daarbij zeggenschap over hoe anderen met het werk omgaan. Dit kan leiden tot rechtszaken.
Toch zijn wij als archiefinstelling een organisatie die een rol kan spelen in het opsporen van werken in het publieke domein. Met name voor de werken in onze collecties. Dit komt omdat wij de archieven goed kennen en zo goed mogelijk proberen te beschrijven. Hoe meer informatie er over een werk beschreven is, hoe makkelijker het wordt. Daarnaast willen we onze collecties door middel van linked data zoveel mogelijk gaan koppelen aan andere informatiebronnen. Als wij bijvoorbeeld alleen weten wie de maker is van een werk, zouden we de rest van de biografische gegevens van deze persoon uit een andere informatiebron kunnen halen.
