Het symposium Vrouw, waar ben je nou? Archieven, vrouwenemancipatie en zichtbaarheid is achter de rug. Met veel plezier kijken we terug op een middag vol nieuwe informatie, strijdbare vrouwen, vrolijke samenzang, stof tot nadenken voor feministes én voor archieven en een waslijn vol heksen.
We doen kort verslag van het symposium. In een nog te verschijnen symposiumbundel wordt zeer uitgebreid ingegaan op de inhoud van de middag.
Luud de Brouwer, plaatsvervangend directeur van Regionaal Archief Tilburg, trapte af met de oproep: Heb je materiaal over de ontwikkeling van emancipatie, documenten, foto’s, posters of ander materiaal, we houden ons aanbevolen! Gaat het over Tilburg en wijde omgeving, breng het dan naar Regionaal Archief Tilburg, overstijgt het materiaal het lokale, ga dan naar het BHIC in Den Bosch, heeft het een landelijke inhoud, denk dan aan Atria in Amsterdam!
Astrid de Beer, projectleider van het archief, hield een spiegel voor: we hebben archieven van de Mannenkoor St. Caecilia, Voetbalvereniging De kannibaal, voetbalclub Willem II, geitenfokvereniging St. Marcoen, maar van vrouwenorganisaties hebben we vrijwel niets. Zoek je in onze archieven naar bijvoorbeeld Vrouwensportschool Kwidam (gestart in de jaren ’80), dan vind je niets. “Wij vrouwen zijn nog lang niet klaar met emancipatie, een symposium als dit is nodig.” Ze is blij met de mannen in de zaal. We moeten het per slot van rekening samen doen.
Sanne Schraa is onderzoeker bij het project Ons Archief. Zij groeide op met het beeld dat feministische vrouwen (baas in eigen buik) mannen hatende, boze vrouwen waren. In haar onderzoek gaat Sanne op zoek naar haar eigen, Tilburgse, feministische voormoeders en kijkt of ze zich met hen kan identificeren. Is er in archiefcollecties verschil in de zichtbaarheid van vrouwen op nationaal, regionaal en lokaal vlak? De archieven van het Vrouwencentrum, Vrouwenkafee en de Vrouwenkrant, in beheer bij Regionaal Archief Tilburg, zijn voor haar goed studiemateriaal. Het onderzoek van Sanne is bijna afgerond. Ze zal de resultaten presenteren in een podcast, die in januari 2023 online komt.
Thijs de Leeuw is als onderzoeksmedewerker bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) nauw betrokken bij de themawebsites Rebellerende Vrouwen en Protest in Brabant. Hij verhaalt van een vrouw die aan de bar had gestaan in het Bossche Vrouwenhuis en een rol had gespeeld bij de Vrouwenradio, ook in Den Bosch. Ze had rollen behangpapier bewaard, waarop ze allerlei posters had geplakt van die twee organisaties. Prachtig activistisch materiaal! Foto’s en pamfletten wilde ze overdragen aan het archief in Den Bosch. Thijs legt uit hoe het BHIC het aanpakte om verhalen en materiaal van de 2e Feministische Golf te verzamelen. Deze werkwijze droeg ook bij aan een beleidsverandering bij het BHIC, waarin meerstemmingheid een belangrijke factor is.
Bettemiek Grijns van Atria Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis belichtte een heel ander probleem: hoe krijg je in de uitgebreide collectie van Atria zicht op de documenten over zwarte vrouwen, migranten en vluchtelingen (ZMV)? De Nederlands Molukse feministe Julia de Lima herkende zich in de jaren ’80 niet in de collectie van Atria, een wake-up call voor de organisatie. Atria streeft sindsdien naar een evenwichtiger collectie, waarbij geïnvesteerd wordt in het ontsluiten en annoteren van materiaal over ZMV-vrouwen. Soms wordt zij aan zij een archief doorgewerkt met de collectievormer, om het toegankelijk te maken. Een tijdrovend proces, maar het werpt zijn vruchten af.
Na de pauze startte het tweede deel van de middag met zang door de Kleurrijke Mama’s Tilburg. Iedereen zong mee op de melodie van Milord:
Daar gaat je snoezepoes
Daar gaat je poppedijn
Zoals ik eenmaal was
Zo zal ik nooit meer zijn
Ik heb het door meneer
Ik vind het goor meneer
Ik ben geen handelswaar
Te koop in een bazaar
Omdat vrouwen vaak zo onzichtbaar zijn in archieven, lichtte Ans Holman van Regionaal Archief Tilburg wat tips toe in het online zoeken naar vrouwengeschiedenis. Haar tips worden opgenomen in de symposiumbundel!
Astrid de Beer, initiator van dit symposium, schetste in het kort de ‘veroveringen’ van de vrouw in het openbare leven van de vorige eeuw, dat door mannen gedomineerd werd. De 1e Feministische golf ging over vrouwenkiesrecht, maar ook over de toelating tot universitair onderwijs en het recht op betaald werk. Aletta Jacobs was de eerste vrouwelijke arts in Nederland en de eerste vrouwelijke student aan een universiteit. Zij moest les volgen achter een gordijn, om de mannen niet af te leiden. In 1917 krijgen Vrouwen in Nederland passief kiesrecht. Suze Groeneweg werd in 1918 voor de SDAP als eerste vrouw in de Tweede kamer gekozen. Actief kiesrecht voor vrouwen volgde in 1919, al duurt het tot 1922 voordat vrouwen er daadwerkelijk gebruik van kunnen maken. In Tilburg had dit allemaal wat meer tijd nodig: In 1945 was Wil Janssen-Twaalfhoven de eerste vrouw in de Tilburgse gemeenteraad. Miet van Puijenbroek was in 1978 de eerste vrouwelijke wethouder in Tilburg.
Het spraakmakende artikel van Joke Smit, Het onbehagen van de vrouw uit 1967, wordt beschouwd als het begin van de Tweede Feministische Golf (1967-1985). Recht op betaald werk, volwaardige deelname aan de maatschappij en de legalisering van abortus waren hierin de belangrijkste thema’s. Aan het einde van de jaren zestig ontstonden organisaties als Man Vrouw Maatschappij (MVM) en Dolle Mina. Later ontstonden er groepen die zich op specifieke thema’s richtten, zoals Wij Vrouwen Eisen (abortus uit het Wetboek van Strafrecht, abortus in het ziekenfondspakket en ‘de vrouw beslist’), Paarse September (‘lesbisch is een politieke keuze’) en VOS-groepen (Vrouwen Oriënteren zich in de Samenleving). Ook de vrouwencafés en vrouwencentra werden in die periode overal in het land opgericht, ook in Tilburg.
De laatste spreker van de middag was Gerda de Vries, (nu nog) directeur van Feniks. Zij dankte Carla Wijntjens voor het ontwerp van de heksen, die in felle kleuren en in grote getale aan een geïmproviseerde waslijn in de studiezaal hingen. Iedere aanwezige kon er een meenemen aan het eind van het symposium.
Gerda is feministe sinds 1974 en werd in 2002 directeur van Feniks. Binnenkort neemt zij afscheid als directeur. Een wapenfeit van Feniks dat heel nieuw is: het kantoor van Feniks aan het NSplein wordt uitgiftepunt voor gratis menstruatieproducten voor vrouwen en meiden met een minimaal inkomen.
Al quizzend legde Gerda de zaal vragen voor over het verschil tussen man en vrouw in de samenleving. Wist je bijvoorbeeld dat er vijf maal zoveel geld wordt uitgetrokken voor erectieproblemen bij mannen dan voor menstruatieproblemen bij vrouwen? Terwijl slechts 19% van de mannen een erectieprobleem heeft en 75% van de vrouwen een menstruatieprobleem.
De laatste vraag was: vrouwenemancipatie, is het glas halfvol of halfleeg. De meningen in de zaal waren verdeeld. Als je kijkt naar de situatie van je grootmoeder, dan zijn we nu flinke stappen vooruit. Maar wat gaan sommige ontwikkelingen toch tergend traag! Vrouwen hebben nog veel te bevechten.
De foto's zijn van Maria van der Heyden.
Naar aanleiding van dit symposium maakten we een symposiumbundel. Daarin lees je artikelen van de verschillende sprekers en zie je nog meer foto's van de bijeenkomst.
