Op 31 oktober 2024 lanceerden we de nieuwe website www.Tilburgwo2kaart.nl, een plek waar belangrijke momenten uit de Tweede Wereldoorlog op een online kaart worden geplaatst. Tijdens deze middag werd de digitale kaart gepresenteerd als een nieuwe bron van onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog voor Tilburg en de regio. Lees in deze eerdere blog over de kaartlancering en over de werking en de verschillende doelgroepen van de kaart.
In de tussentijd heeft de onderzoeksgroep, bestaande uit medewerkers van Regionaal Archief Tilburg en vrijwilligers, niet stilgezeten. Naast het project 'Oorlogsslachtoffers Tilburg' is er de afgelopen maanden hard gewerkt aan het voltooien van het onderzoek naar de inslagen van V-wapens op Tilburgs grondgebied. Voordat hier uitgelegd wordt hoe dit onderzoek is uitgevoerd, zal eerst nog even kort uitgelegd worden wat V-wapens zijn en wat ze met Tilburg te maken hebben.
Vergeltungswaffen: V-1 en V-2
V-wapens (Vergeltungswaffen), is de overkoepelende benaming voor een aantal wapens die zijn gebruikt voor strategische bombardementen aan het einde van de oorlog in een poging het Duitse overwicht te herstellen.
De V1 (Vergeltungswaffe 1, Fieseler Fi 103 of FZG-76) was het eerste Duitse V-wapen uit de Tweede Wereldoorlog. Het was een ca. 8 meter lang onbemand straalvliegtuig met een explosieve lading in de neus. De eerste testvluchten van de V1 vonden plaats eind 1941, begin 1942. V1’s werden gelanceerd vanaf een soort katapultinstallatie (Abschussrampe). Door middel van een straalmotor en een geleidingssysteem kon de V1 op eigen kracht naar het doel vliegen. Na een vooraf ingestelde afstand dook het vliegtuig omlaag, bij inslag explodeerde de springkop. V1-wapens werden ook wel ‘vliegende bommen’ genoemd. Het brommende geluid van de pulsreactor maakte de V1 tot een psychologisch wapen.
De V2 (Vergeltungswaffe 2, Aggregat 4) was de eerste onbemande geleide ballistische raket én opvolger van de V1. Het was ook het eerste object dat boven de stratosfeer vloog. De V2 was ca. 14 meter lang en kon 900 kilogram explosieven vervoeren over een afstand van 300 kilometer. De lanceerinstallaties voor V2’s waren – in tegenstelling tot die van de V1- mobiel en makkelijk verplaatsbaar. De raket werd verticaal gelanceerd.
V-wapens en Tilburg
Vanaf het najaar van 1944 zetten de Duitsers V1-wapens in als vergelding voor de bombardementen van de geallieerden op Duits grondgebied. De V1-lanceerplaatsen stonden eerst opgesteld aan de Noord-Franse kust en waren vooral gericht op Londen. Na de geallieerde landingen in Normandië (1944) verplaatsten de Duitsers de lanceerplaatsen onder meer naar het oosten van Nederland (Achterhoek en Overijssel). Het voornaamste doelwit was het al bevrijde Antwerpen, dat als aanvoerhaven van mensen en materieel van strategisch belang was voor de geallieerden. Niet alleen Antwerpen en omringende gemeentes hadden te lijden onder de explosies van V1’s, ook een strook door Nederland waar de V1’s overvlogen op weg naar Antwerpen werd zwaar getroffen. Den Bosch en Tilburg lagen midden in het schootsveld van de V1’s uit het oosten van Nederland richting Antwerpen. De geallieerden noemden dit gebied de ‘V-1 Alley’. De mislukte lanceringen waren onder meer het gevolg van technische mankementen, sabotage door de dwangarbeiders in de fabriek en V1’s werden ook bij tientallen neergeschoten door tegenacties van de geallieerden.
Onderzoek naar V-wapeninslagen in Tilburg
Tilburg wordt op 27 oktober bevrijd, er heerst een gevoel van vreugde en opluchting in de stad, echter gaan de Tilburgers nog een zware periode in; een periode van voedselschaarste, persoonlijke afrekeningen na jaren van onderdrukking en collaboratie en daarnaast de overvliegende Vergeltungswaffen. Op zondag 29 oktober werd de eerste V1 boven Tilburg gespot. Op 3 november stortte een V1 neer aan de Heikantsebaan. Ook de dag erna werd een V1 boven Tilburg gesignaleerd. Volgens historicus Ad de Beer verstoorde de enkele V1 die tot midden december ontplofte nauwelijks de rust in Tilburg. Dit veranderde vanaf 16 december, de dag waarop het Ardennenoffensief (16 december 1944 – 25 januari 1945) begon. De Duitsers wilden zich meester maken van de haven van Antwerpen en de geallieerde troepen ten noorden van de lijn Bastogne-Brussel-Antwerpen afsnijden. Tegelijkertijd lanceerden de Duitsers vanuit de Achterhoek en Overijssel een luchtoffensief met V1’s. Tilburg lag dus precies op de route van de V-wapens naar Antwerpen.
Er is puur gebruik gemaakt van primaire bronnen uit de depots van Regionaal Archief Tilburg om te achterhalen waar precies de inslagen van de V-wapens hebben plaatsgevonden in deze periode. Cruciaal hiervoor is het archief van de Tilburgse Luchtbeschermingsdienst geweest, namelijk archief 30. De Tilburgse Luchtbeschermingsdienst registreerde bijna 1800 keer overvliegende V1’s. Vierenveertig ontploften er in of in de nabijheid van Tilburg. Deze explosies hadden de dood van 46 inwoners tot gevolg. Deze dienst noteerde alles secuur en tot in de details waar, wanneer, wat en hoe er uit de lucht 'iets' is neergekomen, zo ook V-wapens. Alle dagverslagen, uitgetikt naderhand en handgeschreven in de wachttoren zelf, zijn nageplozen en zodoende komen we op 45 inslagen van Vergeltungswaffen in de periode november '44 - maart '45. Hier zat één inslag van een V-2 bij, namelijk aan de Gilzerbaan op 23 november 1944. Vier inslagen leidden tot tot dodelijke slachtoffers. Al deze inslagen zijn nu op de kaart te traceren. Je kunt ze plaatsen op de huidige topografische kaart, maar ook op de verschillende historische kaarten die beschikbaar zijn. Tevens zijn de verschillende primaire bronnen, die het onderzoek gediend hebben, te bewonderen als archiefscans bij elke afzonderlijke inslag.
Elke inslag zal vanaf vandaag tot aan de laatste inslag van 30 maart 1945 'live' gedeeld worden op ons X-account om een gevoel te geven van de frequentie dat deze wapens het Tilburgse dagelijkse leven bruut verstoorden. Want als er iets is dat dit onderzoek heeft aangetoond is het wel het belichten van de hoeveelheid van overvliegende V-wapens en het inslaan van deze psychologische oorlogsvoering in een, bevrijde, provinciestad als Tilburg.
